به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد؛ نخستین جلسه‌ی نشست از سلسله جلسات چهارشنبه‌های عفاف با موضوع تبیین جامعه شناسی حجاب چهارشنبه 7 آذر ماه 97 در سالن شهید رجائی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی برگزار شد.
در این نشست که دکتر سهیلا صادقی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و تعدادی از اساتید و دانشجویان حضور داشتند. دکتر صادقی ابتدا به تبیین مساله حجاب از دیدگاه اجباری و الزامی پرداخت. وی اظهار کرد:ما امروز شاهد موجی هستیم که مطالبه اش کشف حجاب و دفاع از بی‌حجابی است و با ادبیات خاصی وارد میدان شده است مانند به کاربردن واژه اجباری برای حجاب. پرسشی که در باب این مساله پیش می آید این است که چه موقع یک مطلب را اجباری تلقی می‌کنیم؟ به عنوان مثال ما آدمها را از عبور از چراغ قرمز منع می کنیم. آیا می‌توان گفت که این اجبار است؟ این مساله به معنای الزام است .ما در این موضوع با تقابل‌های دوگانه مواجهیم.
وی افزود: پوشش معنای عام دارد و حجاب به معنای خاص یک پدیده چند بعدی است که ابعاد اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی، جامعه شناسی و حتی روانشناسی دارد. بر خلاف تصور بسیاری از افراد که می‌گویند حجاب یک امر شخصی است، باید گفت که حجاب یک امر اجتماعی است. اگر حجاب یک امر شخصی بود، صنعت مد و فشن چه معنایی داشت؟ مثلا چرا کسی لباس های دهه 1960 را نمی پوشد؟ چون مورد ریشخند قرار می گیریم. اینکه ما برای مکان‌های مختلف پوشش خاصی داریم نشان دهنده ی این مساله است که پوشش یک امر اجتماعی است.
دکتر صادقی اضافه کرد: چرا لباس کار با لباس مهمانی فرق دارد؟ چرا نوع پوشش بر اساس کار و سنین مختلف، بر اساس طبقه اجتماعی و جنسیت فرق می کند؟ چرا هیچ گاه به عنوان یک زن لباس مردانه نمی پوشید؟ پس هیچ کس باور ندارد که حجاب و پوشش یک امر شخصی است. ما خیلی کمتر از آنچه فکر می کنیم یک شخص هستیم و بسیاری از رفتارهایی که در حریم شخصی داریم در حریم عمومی نخواهیم داشت. بنابراین حجاب یک امر فرهنگی و اجتماعی است.
وی بیان کرد: حجاب و پوشش هیچ وقت یک امر یکدست نبوده است. کانتکس بومی، جغرافیایی و فرهنگی بر نوع پوشش تاثیر گذار است. پوشش زنان ایرانی در این 100 سال گذشته همیشه تحت سیاست‌های حکومتی بوده است. رضاخان در پوشش توسعه و فضای گفتمانی آن، بحث کشف حجاب را مطرح می کند. پوشش در ایران حول فرهنگ عمومی تعریف میشود و همیشه پوشش زنان با نظم مردسالارانه گره می خورد. مطالعات تاریخی نشان می دهد که حجاب زنان ایرانی بیشتر از این که تحت تاثیر دین اسلام باشد ریشه فرهنگی و تاریخی دارد.
دکتر صادقی با اشاره به مباحث کتاب تاریخ ویلدورانت در باب پوشش زنان ایرانی،تصریح کرد: ویدورانت در نوشته‌های خود می‌گوید لباس ایرانیان خیلی زیاد بوده است. ایرانیان قبل از ورود اسلام فرهنگ پوشیدگی داشتند. اسلام حجاب زنان ایرانی را آسان‌تر کرد. حجاب ایرانیان به گونه‌ای بود که زنان و مرداند جز از طریق زیور آلات قابل تشخیص نبودند. ما دوره ای به نام دوره بی‌حجابی نداشتیم.بی‌حجابی از دوران تجدد آغاز می شود. اولین مواجه ما با دنیای مدرن در دوره قاجار از طریق بخش نظامی بوده است. بحث مدرن شدن از نظامی شدن شروع می شود و روند بسیار کندی دارد. اولین برخورد ایرانیان با پوشش مدرن از زمان گسترش حضور اروپائیان و رواج لباس های خارجی است.
وی تشریح کرد: در زمان قاجار بیشتر موضوع حجب و حیا مطرح بوده است. قرار بر این بوده است که زنان از پرده نشینی و حجب خارج شوند و به فضاهای اجتماعی وارد شوند. در دوره رضاخان شما شاهد افزایش فرآیند مدرن شدن هستید. رضاخان با توجه به تجربه های کشورهای منطقه مانند ترکیه و افغانستان در بحث پوشش، حجاب را عامل عقب افتادگی ایران می‌داند و اقدام به کشف حجاب می کند. شما در این مساله شاهد مقاومت‌های بسیاری هستید زیرا فرهنگ ایرانیان پوشیدگی است. رضاخان با این اقدام میخواست برای زنان ایرانی آزادی و رهایی به ارمغان بیاورد ولی نه تنها این کار انجام نشد بلکه آنان از فعالیت‌های اجتماعی که پیش از این انجام می دادند نیز مخرم شدند. بحث کشف حجاب مدت زیادی دوام نیاورد زیرا رضاخان برای این کار به اعمال نظامی و روش های خشونت آمیز روی آورد.
دکتر صادقی در رابطه با دوران پهلوی دوم و سیاست‌های فرهنگی محمدرضا شاه در بحث حجاب سخن گفت. وی بیان کرد: محمد رضا به روش های اغنایی روی آورد. زنان را به بی حجابی تشویق می کرد. او دریافته بود که بی حجابی به صورت آمرانه و قهری جواب نمی دهد. حضور علما و مقاومت مردم در مبارزه با کشف حجاب موثر است. در دوران انقلاب چون انقلاب اسلامی یک مبارزه ضد غربی است با تمام مظاهر مربوط به غرب سر ستیز دارد. زنان به صورت خودانگیخته به حجاب اسلامی برمیگردند.حجاب نماد مبارزه میشود، به طوری که انقلاب ایران را به نام انقلاب چادر میشناسند. به هر کجا نگاه میکنید زنان چادری را میبینید که همدوش مردان در پایین کشیده شدن حکومت پهلوی نقش دارند.
دکتر صادقی اظهار کرد: اگر پوشش ما ریشه فرهنگی نداشت امکان نداشت زنان به حجاب برگردند. در دانشگاه گروه‌های سیاسی با گرایشهای مختلفی وجود داشتند و حتی دختران چریکهای فدایی یا مارکسیستها در نوع پوشش بسیار ساده پوش در اجتماع ظاهر می شدند. لذا در عصر پاکدامنی انقلاب بحث پوشیدگی را مشاهده می کنید. زنان هیچ گاه خواهان برهنگی نبودند. یکی از مسائلی که در گفتمان فیمینیسم جدید می‌بینیم این نگاه جدید است. در این گفتمان برهنگی زنان و نگاه ابتذال آمیز به زنان به شدت مورد سرزنش واقع می شود. آنها میخواهند با این نگاه از سلطه مذکر فاصله بگیرند.
وی افزود: سلطه مذکر در جامعه سرمایه‌داری میخواهد زن را مصرف گرا بار بیاورد. در دوره جنگ تحمیلی با مشکل زیادی مواجه نیستیم. سیاست‌های جمهوری اسلامی به حجاب نگاه یکپارچه‌ای ندارد. ما به جای اینکه بحث حجاب را فرهنگی کنیم از دیدگاه ایدئولوژیکی به حجاب نگاه کردیم درنتیجه باعث شد مساله حجاب رنگ سیاسی به خود بگیرد. این بحث‌ها برای اولین بار در دولت اصلاحات مطرح شد. مفاهیمی مانند آزادی بیان، دموکراسی و ...برای اولین بار در آن دوران مطرح شد. ما بسیاری از مفاهیم را مثل چک بی محل می کشیم و آنها را تبیین و نفسیر نمی کنیم.
دکتر صادقی در ادامه گفت: در دوران اصلاحات علاوه بر آن مفهوم‌سازی ما با بحث ماهواره‌ها و رسانه‌ها مواجه هستیم. افراد جامعه به گفتمان‌های متعددی دسترسی دارند و شما شاهد چرخش پارادایم هستید. در آن دوران سیاست‌های چندگانه در مورد حجاب اعمال می شود. سیاست های جمهوری اسلامی در باب حجاب شفاف نیست. ما در بحث کد‌های لباس و نوع حجاب دست به افراط و تفریط زدیم.به عنوان مثال به بخش نامه های دولت میر حسین موسوی در دوران نخست وزیری اش در ارتباط با لباس مدارس که مانتو و شلوار باید چطور باشد،نگاه کنید. ما داشتیم راه را درست می‌رفتیم ولی با اعمال افراط و تفریط‌ها و سلیقه گرایی دچار اشکال شدیم.
وی تصریح کرد: در گفتمان‌های معیار مانند گفتمان امام خمینی و آیت الله خامنه ای اصلا نگاه جنس گرایانه به زن وجود ندارد. در کلام امام بارها کلمات همدوشی، همترازی و حتی برتری زنان بر مردان را شاهد هستیم. زن تراز انقلاب اسلامی چنین زنی است. در همه ی صنایع و مشاغل زنان باید حضور داشته باشند مگر جایی که به کرامت زنان ضربه وارد شود. در این نگاه، کاملا انسان گرایانه است و ملاک برتری فقط تقواست. زنان در ساختن، ادامه دادن، رای دادن، انتخاب کردن و انتخاب شدن مانند مردان هستند.
دکتر صادقی تاکید کرد: زنها با حجاب سر جنگ ندارند. سیاست گذاری‌ها دارای اشکال است. بین دستگاه‌های ایدئولوژیک کشور راجع به حجاب نگاه مشترک وجود ندارد. حجاب بحث فرهنگی است. قانون نباید تحت تاثیر عوامل فراقانونی قرار بگیرد. در رابطه با گشت ارشاد که سلیقه ای با افراد برخورد می‌شد و یا انتخابات که بحثی فراقانونی است؛ عوامل فراقانونی مانند انتخابات نباید روی قانون تاثیر بگذارد. باید یک کد برای پوشش وجود داشته باشد.
وی اضافه کرد: ما یک پژوهش انجام دادیم که نتیجه آن این شد که حجاب می‌تواند در جهت ادغام بیشتر عمل کند و فاصله‌های طبقاتی را بپوشاند. حجاب نه تنها بحث امنیت را دارد بلکه بحث ادغام را هم دارد. ما نباید از کارکردهای حجاب غافل بشویم. بعضا از برخی افراد می‌شنویم که درکشور های غربی هر کس هر طور بخواهد لباس میپوشد. اصلا اینطور نیست. مواردی که الآن برایتان میخوانم، موارد مشترکی در باب انتظاراتی که از دانشجو در موضوع لباس بپوشین می رود است "لباسی که می پوشید راحت و شریف باشد. خودتان را ناچار و جلب توجه کننده نشان ندهید. لباسی بپوشید که در شان دانشگاه است و از شما انتظار می رود. لباس هایی که از شما حمایت می کند بپوشید. لباس هایی که می پوشید توهین کننده نباشد. در لباس شما پیامی که آدمها را برانگیخته کند نباشد. پاهایتان را لخت نکنید"
دکتر صادقی در پایان گفت: در فضاهای کلاسی اکثر دانشجوها ساده می آیند، این را بعنوان فردی میگویم که در آنجا سالهای سال درس خوانده‌ام. ما نباید برخوردی که با حجاب ستیز‌ها انجام می‌دهیم با حجاب گریزها هم همان برخورد را داشته باشیم. چون معانی فکری آنها باهم فرق می کند.
باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد؛ زهرا سادات حسینی
{jcomments on}
