به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد؛‌ نشست کرسی آزاد اندیشی"در هزار توی انقلاب؛ اصلاحات در رژیم پهلوی، امکان یا امتناع؟" با حضور دکتر صادق زیبا کلام، عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران و فعال سیاسی اصلاح طلب و محمد نبی حبیبی، دبیر کل حزب مؤتلفه اسلامی و فعال سیاسی اصول گرا، در روز دوشنبه 30 بهمن ماه 1396 در سالن آمفی تئاتر دانشکده مهندسی برگزار شد.

در این نشست، حبیبی ضمن اشاره به چگونگی تاسیس سلسله پهلوی، از اوضاع نابسامان امنیتی در آن برهه از تاریخ سخن گفت. وی اظهار کرد: در اواخر دوره قاجار یکی از اتفاقاتی که در داخل کشور افتاد نابسامانی های امنیتی و اجتماعی بود.کسانی که در نقاط مختلف کشور قدرتی داشتند و می توانستند در مقابل حکومت عرض اندام کنند به صحنه سیاسی و اجتماعی کشور وارد شدند. ناامنی ها و درهم ریختگی اوضاع اداره کشور مورد توجه قدرت های خارجی قرار گرفت و آنها واهمه داشتند که چه بسا رقبای آنها از این وضعیت علیه آنها استفاده کنند.

وی افزود: این که شخصیت ویژه ای در ایران با مقررات آن قدرت‌ها، حکومت کند و قادر به تامین منافع آنها باشد جزو سیاست‌های آنها بخصوص انگلیس شد. آنها رضا خان را انتخاب کردند و در ابتدا قرار بر این شد که با تظاهر به تدین با قشر مذهبی جامعه همراهی کند.اما بعدا ثابت شد که تمامی کارهایی که برای همراهی با قشر متدین انجام می‌داد مقدمه ای بود که حکومت پهلوی استمرار پیدا کند اما وی بعد از استمرار حکومت، شروع به انجام کارهایی کرد که برخلاف دین و مذهب بود.
دبیر کل حزب مؤتلفه خاطر نشان کرد: البته در دوران رضا شاه کارهای خوبی هم انجام شد ولی در اصل برای تامین منافع کشور‌های غربی بود و همین کسی که توانست این شورش ها را سرکوب کند در شهریور 1320 به راحتی با اراده ی کشورهای غربی برکنارشد؛ در واقع اقتدار رضا خان مبتنی بر اقتدار مردمی نبود و به نوعی یک اقتدار تصنعی محسوب می‌شد، پس آیا چنین شخصی که با اراده کشور های غربی سر کار آمده است می‌تواند اقدامات اصلاح گرانه انجام دهد؟خیر نمی تواند. 

حبیبی با بیان این که یک حکومت مرتجع نمیتواند منافع خودش و دیگران را تامین کند، گفت: اصولاً ادامه روش‌های حکومتی قاجاریه به نفع انگلیس نبود، بنابراین وقتی رضا خان به حکومت رسید باید کارهایی انجام می‌داد که مردم از او تا حدی راضی شوند.
وی ادامه داد: به حکومت رسیدن محمدرضا شاه هم خواست مردم نبود، خواست خارجی ها بود. با یک کودتا در 28 مرداد 1332 محمدرضا شاه را برگرداندند. این بهترین علامت وابستگی است. برخی می‌گویند اگر اصلاحاتی در حکومت پهلوی انجام میشد بهتر بود و به انقلاب نیازی نمیشد؛ پاسخ ما این است که 40 هزار مستشار آمریکایی در ایران بود و در ستون حقوق مستشاران آمریکایی حق توحش هم وجود داشت چراکه اینطور حساب می کردند که از یک دنیای متمدن به یک دنیای کاملا وحشی آمده اند.
حبیبی در ادامه گفت: در دوره محمدرضا شاه لایحه کاپیتولاسیون به مجلس می‌رود و بر اساس آن اگر مستشاران آمریکایی در ایران مرتکب جرم می‌شدند، ما حق رسیدگی به جرم آنها را نداشتیم. این مثال ملموس و عینی است، ده‌ها نمونه از این مثال‌ها داریم که نشان می دهد که رژیم پهلوی چون با وابستگی آمده است نمی تواند اصلاح پذیر باشد. در انقلاب سفید شاه و مردم یکی از کارها اصلاحات ارضی بود که به دنبال آن ما از صادر کننده گندم به وارد کننده آن تبدیل شدیم.
وی تصریح کرد: آمار مرگ و میر کودکان در سال 1357 در ایران 110 نفر در هر هزار نفر بود. در پایان حکومت پهلوی یکی از دست آوردهای خفت بار حکومت همین چیزها بود. شاه برای حکومت خودش هم عقل و تدبیر نداشت و غرور و تکبرش که به اوج رسیده بود باعث سقوط او گردید.

دبیر کل حزب مؤتلفه اسلامی در پاسخ به این پرسش که"اگر انگلیسی ها رضاشاه را به حکومت رساندند چرا دوباره خودشان او را از حکومت خلع کردند؟" اظهار کرد: آنها وقتی دیدند که رضاخان از دستوراتشان تمرد می‌کند او را از حکومت برکنار کردند. نخست وزیر شاه،حسن علی منصور، لایحه کاپیتولاسیون را به مجلس شورای ملی آورده است. محمدرضا شاه وقتی به حکومت رسید 21 سال از ایجاد دادگستری جدید ما گذشته بود.کاپیتولاسیون مورد بحث من کاپیتولاسیون دوره قاجار نیست بلکه کاپیتولاسیون پهلوی است.

حبیبی عنوان کرد: انگلیس،آمریکا و فرانسه تا آذر ماه سال 57 با تمام قوا از شاه دفاع کردند.آنها وقتی دیدند انقلاب با تمام قوا با رهبری امام حرکت می کند، به این واقعیت پی بردند که نمی توانند از این حرکت جلوگیری کنند. آنها فهمیدند که شاه قادر به تامین منافع کشور های غربی نیست. ما انقلاب را به انگلیس و آمریکا تحمیل کردیم.
وی با اشاره به گفته یکی از وزرای خارجه آمریکا مبنی بر اینکه ما باید از ملت ایران به خاطر کودتای 28 مرداد عذرخواهی کنیم، گفت: آیا حکومتی عقب مانده تر از عربستان سعودی میخواهید؟ بهترین فردوگاهها را هم دارد. در دوران رضاشاه هم باید چنین کارهایی می کردند تا در نظر مردم موجه جلوه کنند. آمریکاییها و اروپاییها باید حکومت هایی را بر سر کار می آوردند تا ضمن تامین منافع آنها، بتوانند رضایت ظاهری مردم را هم به دست آورند.

در ادامه دکتر زیبا کلام، فعال سیاسی اصلاح طلب، گفت: من معتقدم که روایتی که آقای حبیبی در خصوص سر کار آمدن رضا‌خان بیان کردند نادرست است. انگلستان از کودتا و به قدرت رسیدن رضاخان آگاهی نداشت. این گفته، بر اساس اسناد و مدارکی است که در سفارت انگلستان در ایران و سفارت خارجه ما موجود است.
وی با بیان اینکه اگر رضاشاه عامل انگلیس بود لزومی نداشت که انگلیس او را از حکومت برکنار کند،تاکید کرد: اگر دوربین فیلم‌برداری وجود داشت که نشان دهد از سوم اسفند 1299 که کودتا اتفاق افتاد و رضاخان وارد تهران شد تا 20 سال بعد از آن تاریخ چه تغییراتی رخ داده است،می‌فهمیدید که هیچ جنبه ای از کشور نبود که زیر و رو نشده باشد.
زیباکلام یکی از نخستین اقدامات رضاشاه را تعطیل کردن یکساله عدلیه و طرح ریزی نظام دادگستری دانست و افزود: کشور های خارجی حاضر نبودند شهروندانشان در ایران محاکمه شوند، به این خاطر که دادگاه‌های عرفی و شرعی ما هیچ ضابطه و قانون خاصی نداشت و هرکس به حکم خودش عمل میکرد.
وی به این نکته اشاره کرد که کاپیتولاسیون از اقدامات دوران پهلوی نبود بلکه اولین بار در قرارداد ترکمنچای توسط روس ها مطرح شد، چرا که آنها حاضر نبودند شهروندانشان با نظام ناکار آمد دادگستری ما محاکمه شوند. رضا خان سال حدودا سال 1306 اعلام کرد که کاپیتولاسیون منحل شده است.
وی ادامه داد: در پاسخ به اینکه چرا رضاشاه را با لشکرکشی برداشتند، می گویند تاریخ مصرفش تمام شده بود. در رابطه با کودتای28 مرداد هنگام صبح چند صد نفر در تهران شروع به تظاهرات کردند و تا ظهر به چندین هزار نفر رسیدند.در آن هنگام طرفداران مصدق و مدرس کجا بودند؟اساس و بنای تاریخ معاصر ما تئوری توطئه است و هیچ کدام مبتنی بر واقعیت نیست.
این فعال سیاسی اصلاح طلب همیچنین عنوان کرد: در دوره پهلوی امیدی به اصلاحات نبود. ولی در نظام ما چاره ای جز اصلاحات نیست. این پرسش که آیا اصلاح پذیر بودن همیشه میتواند کارایی داشته باشد یا نه، اشتباه است.اگر نظام ما سقوط کند ما صد سال به عقب برمیگردیم. من شک دارم که اگر این نظام سقوط کند ایران آن طوری که ما می‌شناسیم باقی بماند. این پرسش، پرسش غلطی است بنابراین نظام ما اصلاح پذیر است.
وی خاطرنشان کرد: شخص شاه آنچنان سیطره‌مند نگاه می کرد که اساسا اصلاحات را قبول نداشت. اصلا قبول نداشت که مشکلات وجود دارند. شاه به خبرنگاری که در سال 54 با او مصاحبه می کند می گوید"کدام تصمیم من غلط بوده است؟ من به زنان حق رای داده ام، اصلاحات ارضی کرده‌ام و کارهایی مانتد این انجام داده‌ام. او به هیچ وجه قبول نداشت که مشکلات وجود دارد و این باعث به وجود آمدن انقلاب شد و شاید اگر او می پذیرفت که حکومتش دچار اشکالاتی هست، انقلاب صورت نمیگرفت.

باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد : زهرا سادات حسینی

{jcomments on}