به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد؛ همایش "کودکی گمشده" با محوریت نقد و بررسی نتایج و ابعاد گوناگون کودک همسری با حضور دکتر شیخ الاسلامی،عضو هیأت علمی حقوق دانشگاه آزاد مشهد، دکتر آزاد، عضو هیأت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی، دکتر سلطانی، عضو هیأت علمی روانشناسی مشاوره و تربیتی دانشگاه فردوسی، و دکتر اکبری، عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی، در تاریخ سه شنبه ۲۳ بهمن ماه ۹۷ در محل آمفی تئاتر دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی و به همت انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه فردوسی برگزار شد.
در ابتدای مراسم دکتر شیخ الاسلامی، مساله کودک همسری را از بعد حقوقی بررسی نمود و اظهار کرد: حقوق و قوانین ما از فقه گرفته شده و با هم پیوند دارند، در بحث ازدواج کودکان در فقه دو موضوع مورد توجه است: یک، سن بلوغ که چالشی در جامعه امروزی ماست. دوم ولایت! که فقها معتقدند پدر و جد پدری بر فرزند تا بلوغ ولایت تام دارد .
وی در خصوص رابطه سن بلوغ و زمان ازدواج تصریح کرد : سن بلوغ را در عربستان در صدر اسلام ۹ سال برای دختران و ۱۵ سال برای پسران میدانستند، باید توجه کنیم که مکان و زمان در سن بلوغ تاثیر دارند. و برای مثال با مطالعات انجام شده در بعضی مدارس کشور ما سن بلوغ برای دختران ۱۳ سال محاسبه شده است . و فقه در مورد ولایت نیز میگوید پدر میتواند با تشخیص خود برای جلوگیری از مفسده یا در صورت مصلح ، فرزند خود را پایین تر از سن بلوغ ب نکاح در اورد .
دکتر شیخ الاسلامی همچنین افزود : فقهایی که قانون مدنی را نوشتند بر دو نکته تاکید داشتند ، نکته اول این که سن بلوغ و سن رشد متفاوت اند و بابد از هم تفکیک شوند. نکته دوم در مورد ولایت که هم ولی و هم جامعه باید مصلحت اندیشی کند.
وی در همین خصوص ادامه داد: در سال ۱۳۸۱ طرحی به تصویب در آمد مبنی بر اینکه نکاح قبل از بلوغ ممنوع است و سن بلوغ برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تمام است و اگر ولی مصلحت امکان دارد دادگاه استثنائا برای دختران ۹-۱۵ سال شرط معافیت سنی دهد. ولی ازدواج خلاف قانون سه سال حبس برای ولی و عاقد در پی دارد. و طرحی فوریتی ارائه شد که در تلاش است سن ازدواج را برای دختران از ۱۳ به ۱۶ برساند.
دکتر شیخ الاسلامی در پایان نکاتی را در رابطه با نحوه مواجه با مسئله کودک همسری ذکر کرد، وی تاکید کرد : تنها با قانون گذاری نمیتوان این مشکل را حل کرد ، گاهی مردم حرف کسانی که مورد اعتمادشان است را بهتر قبول میکنند ، مانند امام جمعه زاهدان که خیلی از مردم ب حرفش عمل کردند پس باید از طریق افراد معتمد مردم این مورد هم گوشزد شود. و نکته دیگر فرهنگ سازی است که تاثیر زیادی دارد مانند تاثیر فیلم « هیس دختر ها فریاد نمی زنند»
در ادامه دکتر ازاد به ذکر آمارهایی از ازدواج زودرس پرداخت و گفت:قانون ۱۰۴۱قانون مدنی بیان میکند که ازدواج دختران قبل از ۱۳ سالگی با اجازه ولی و مصلحت سنجی دادگاه باید صورت بگیرد و عده ای در پی این موضوع هستند که قانون را به گونه ای تغییر دهند که ازدواج دختران قبل از ۱۳ سالگی ممنوع شود و ۱۳ تا ۱۶ سالگی با اجازه ولی و مصلحت دادگاه صورت پذیرد؛ آمارها نشان می دهد که تا سال ۹۵ حدود ۴۳ هزار ازدواج بین ۱۰ تا ۱۵ سالگی انجام شده است که از مجموع آنها حدود ۲ هزار ازدواج به طلاق انجامیده است. همچنین استان خراسان رضوی بالاترین آمار را در کشور در زمینه کودک همسری دارد و به همین دلیل است که ما باید بیشتر روی این موضوع حساس باشیم.
وی درباره نظر مراجع درباره مسئله مذکور ونقش زنان در مواجهه با آن بیان کرد: برخی از مراجع به صورت شفاهی نظراتشان را در جایی گفته اند اما به صورت تعمدی خواستند تا مکتوب نشود اما در مورد کسانی که نظر خود را به صورت صریح بیان کرده اند باید گفت که مقام معظم رهبری در سال ۷۶ در جمع زنان هرمزگان بیان داشتند که واداشتن دختران کم سن و سال به ازدواج حرکتی در جهت تضعیف زن و نادیده گرفتن حقوق آن هاست و قانون باید با آن مقابله کند و زنان نیز با آگاهی، هوشیاری و رشد و معرفت خود در مقابل این گونه حرکات بایستند که این جمله هم مسئله را از نظر فقهی و دینی و هم از نظر فرهنگی به گونه ای مورد بررسی قرار داده است که خود زنان نیز باید در این باره رشد کنند و در مقابل اینگونه تعدیات بایستند؛ اما این حرف، صرفا یک توصیه بود و هیچ حد سنی مشخص نشد و هیچ تکلیفی برای هیچ دستگاهی مشخص نگردید.
دکتر آزاد افزود: بعضی از مراجع مثل آقایان نوری همدانی، صافی، سبحانی و علوی مسئله را در باب شرعی به سمتی پیش برده اند که انگار قانون فعلی مناسب است و تیازی به قانون جدید نیست .از طرفی معدودی از مراجع نیز مثل آقای مکارم نقل شده است که گفته اند زمانه تغییر کرده است و الان باید مسائل دیگری را نیز در نظر گرفت .
دکتر آزاد در خصوص نقش روشنفکران دینی در این زمینه گفت: در بسیاری از مسائل که در نهایت به مسائل حاکمیتی برمی‌گردد و گفتمان دینی را نیز تغییر می دهد روشنفکران دینی به سرعت ورود می کنند اما در نظیر چنین موضوعی بسیار با کندی وارد می‌شوند جتی افرادی چون آقای مهریزی که جزو اساتید حوزه و از روشنفکران هستند و کتب زیادی در مورد زنان نوشته اند نیز حرف آنچنانی در مورد کودک همسری نزده اند؛ چرا نباید جامعه ی روشنفکران دینی ما در این مسئله وارد شوند د عرصه را پررنگ کنند تا فضا از حالت سنت گرایانه محض خارج شود. اگر تصویر درستی از موضوع برای فقها ترسیم شود مشکل حل می‌شود و این وظیفه ی ماست که این تصویر را ترسیم کنیم چرا که مصلحت در مسائل فقهی بسیار تاثیر دارد و نقش بسیار پررنگی دارد.
وی با اشاره به موانع بررسی دقیق مسئله کودک همسری به ارائه پیشنهادهایی پرداخت و اظهار کرد: برای واضح کردن این فضا برای فقها بنده چند ملاحظه دارم؛ ملاحظه اول اینکه این بحث در مجلس کاملا سیاسی شده است و همین باعث شد که با ۱۵۴ امضا در آخر به نتیجه نرسد و اگر این مسئله را سیاسی کنیم، مصلحت سنجی هایی که ممکن است به کار آید کارایی خود را از دست می‌دهند.دوم این قضیه را در رقابت با اهل سنت نگذازیم چرا که سه ماه پیش عربستان قانون خود را تغییر داد و خود را به قوانین جهانی نزدیک تر کرد ولی اگر بخواهیم فضای رقابتی بین قم و مدینه درست کنیم، به نتیجه مطلوب نخواهیم رسید و حاشیه ها بر متن خواهند چربید و نکته سوم اینکه قوانین بین المللی را برای خود تابو نکنیم چرا که اگر چنین شود طیف سنت گرایان دینی از این موضوع استفاده خواهند کرد تا به سایر نظرات روشنفکران دینی نیز اجازه تغییر داده نشود؛ به همین دلیل توصیه می شود از باب قوانین بین المللی وارد نشویم چرا که نتیجه معکوس می گیریم اما با تمام این توضیحات نمی توانم بگویم که من به شخصه موافق تغییر این قانون هستم چرا که به نظرم این قانون باید پختا تر شود متعدد گفته می شود که بارداری زیر ۱۸ سال مشکلات جسمی شدیدی ایجاد می کند اما من میخواهم بگویم که مگر بارداری در سنین بالای ۳۵ سال نیز مشکلات جسمی عدیده ای برای مادر و فرزند ایجاد نمی کند؟ ایا ما بارداری و ازدواج در سنین بالا را ممنوع کرده ایم؟ ایا ما تنوع فرهنگی را که در کشور است در این قانون می بینیم؟
دکتر آزاد در پایان اظهار کرد: تبدیل و تغییر گفتمان تکلیف مدار به گفتمان حق مدار در جامعه ما کلید بسیاری از مسائل و مشکلات است و اینکه طبق ایه "و ارسلنا من رسول الا بلسان قومه" لسان به معنای فرهنگ مردم است و ما هم اگر می خواهیم هر کاری را انجام دهیم پیش از آن فرهنگ سازی لازم است .
در ادامه جلسه دکتر سلطانی به توضیح اهمیت سن تقویمی پرداخت و گفت: متاسفانه کودک همسری امروزه به چشم راهکار دیده می‌شود و ما میبینیم وقتی کودکان، مهارت های ارتباطی را ندارند این نداشتن مهارت‌های ارتباطی مسائل اجتماعی زیادی را برای آنان ایجاد می کند. دیده می شود که راهکار این است که اگر ازدواج کند خوب می شود .همه می دانیم که سن تقویمی یک عدد است و گاها یک نوجوان ۱۳ ساله به اندازه یک فرد ۲۵ ساله توانایی عقلی، اجتماعی و شناختی دارد و در جایی دیگر یک فرد ۱۳ ساله به اندازه یک کودک ۷ ساله این توانایی ها را ندارد پس نیاید خیلی درگیر اعداد و ارقام باشیم اما اگر فرد این توانایی ها را ندارد باید از این موقعیت جلوگیری شود.
وی در خصوص نقش توانمندسازی جوانان در کسب مهارت های اجتماعی بیان کرد: امروزه دوران نوجوانی دوران طولانی تری ست و به نظرمی رسد باید راجع به توانمند سازی بحث بیشتری شود. نکته بعدی بحث مهارت های زندگی ست که استدلال من این است که بچای اینکه انرژی روانی و فیزیکی خود را صرف این اعداد و ارقام کنیم؛ همان انرژی را صرف مهارت های توانمند سازی کنیم و مهارت های زندگی را از این حالت کلیشه ای که در مدارس اموزش داده می شود به حالت چند بعدی و عملیاتی در بیاوریم .
دکتر سلطانی افزود: اگر می خواهیم بچه های ما در هر سنی توان آنوزشی و ارتباطی پیدا کنند، باید از همان ابتدا روی مهارت های زندگی با بچه ها کار کنیم در اینصورت با وجود اضطرار مالی یا فرهنگی یا دلایل دیگر ازدواج در سنین پایین، حداقل اضطرابی برای خانواده ایجاد نمیکند چرا که می داند فرد توانایی لازم را کسب کرده است.
وی همچنین در رابطه با نگاه به ازدواج به چشم عاملی برای حل مسائل جوانان گفت: اولین راهکار الزاما بهترین راهکار نیست؛ اگر میبینیم که نوجوانان چه دختر و چه پسر درگیر مسائل عاطفی و هیجانی و ارتباطی شده است، قطعا راهکار ازدواج نیست. مگر نه اینکه جامعه ی ما روز به روز باید مسیر رشد را طی کند؟ اگر مادر و پدری خودشان توانمند نباشند نمی توانند فرزند توانمندی را تربیت کنند و جامعه به هدف خود نخواهد رسید. بنابراین نباید به ازدواج به چشم راهکاری برای رفع نیاز نگاه کرد چرا که من ندیده‌ام مسئله ای را حل کند جز اینکه خودش در بسیاری از موارد مسئله ایجاد می کند و درصد بالایی از بزه های ارتباطی که در خانواده شکل می گیرد به این موضوع مربوط است که ما به ازدواج به چشم راهکاری برای حل مسئله نگاه می کنیم. فرقی نمی کند فرد ۱۳ ساله باشد یا ۲۵ ساله، طبق دیدگاه اریکسون تا فرد هویت پیشرفته دست پیدا نکند ازدواج یک اشتباه بزرگ در زندگی است در هر سنی که باشد. ما جامعه را باید آگاه کنیم و کاری کنیم تا جامعه به اندیشه ورزی برسد و همیشه تابع قانون محض نباشیم.
دکتر سلطانی سخن خود را اینگونه پایان بخشید: دلیل همه ی آسیب هایی که می بینیم این است که یاد نگرفته ایم منطقی تصمیم بگیریم؛ در مورد ازدواج هم اگر بتوانیم منطقی تصمیم بگیریم هیچ فرقی نمیکند چه سنی باشد یک فرد می تواند با مهارت های خاص به تفکر منطقی دست پیدا کند و اگر الزام و نیازی هم بود در صکرت کسب این مهارتها کسی نمی تواند و نباید جلوی آن را بگیرد ولی اگر کسی این مهارتها نداشت اگر قانون هم بگذاریم به راحتی میتواند آن را دور بزند.
در ادامه دکتر اکبری با نگاه جامعه شناسی به مبحث مسئله بودن کودک همسری پرداخت و گفت: ما در جامعه شناسی می گوییم در صورتی یک موضوع به مسئله تبدیل می شود که یا اکثریت جامعه یا نخبگان جامعه آن را مضر بدانند و مورد دیگر اینکه از طریق کنش جمعی قابل اصلاح است یا خیر. ما به لحاظ اماری در اکثریت اعضای جامعه نمی توانیم کودک همسری را یک موضوع مهم بدانیم و اینکه در ۲ سال اخیر این مسئله مطرح شده بخاطر فضای مجازی و نمونه هایی ست که ارائه می شود اما در دیدگاه نخبگان همیشه به عنوان یک مسئله مطرح بوده است. تحقیقات نشان می دهد کودک همسری پیامد های بسیاری دارد که مباحث زایمان و حاملگی و زیستی بخش عظیمی را در بر می گیرد و پیامد های روانی و اجتماعی بسیاری نیز دارد.
وی در خصوص امار و ارقام مربوط به کودک همسری اظهار کرد: استان خراسان رضوی بالاترین معضل کودک همسری را داراست و روستاهایی داریم که وقتی دخترها به کلاس هفتم می رسند تقریبا ازدواج کرده اند یکی از این پیامد ها بحث محرومیت از تحصیل است؛ چرا که در بسیاری از روستاها مدارس همچنان بصورت مختلط است در چنین حالتی عموما شوهر ها اجازه نمی‌دهند که همسرانشان برای تحصیل به مدرسه بروند. بحث بعدی بحث خشونت های جنسی ست که بحثی بسیار جدی است و دخترانی ۹ ساله با مردانی ۴۰ ساله ازدواج می کنند که این دیگر ازدواج نیست بلکه نوعی خشونت جنسی است و گاها این افراد چون نمی توانند با همسران خود رابطه برقرار کنند روابطی خارج از چارچوب افزایش پیدا میکند؛ یعنی در واقع علاوه بر آسیب های فردی آسیب‌های اجتماعی زیادی نیز به جامعه وارد می‌شود. براساس سر شماری سال ۹۰ در گروه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال حدود۸٪ از دختران ازدواج کرده اند. در سنین ۱۵ تا ۱۹ سال این آمار به ۱۵٪ می رسد .در سال ۹۳ حدود ۴۰ هزار دختر در سن زیر ۱۵ سال ازدواج کرده اند؛ بنابراین آما، آمار زیادی ست و در شبکه های مجازی مواردی ست که گزارش می شوند. همچنین در سال ۹۳ ۲۱۴ هزار نفر بین ۱۵ تا ۱۹ سال ازدواج کرده اند. زنان بین ۱۰ تا ۲۹ سال ۹۰ هزار زن طلاق گرفته اند که می دانید طلاق در این سنین می تواند مشکلات اجتماعی زیادی را ایجاد کند همچنین در خراسان رضوی نزدیک ۲۰٪ از زنان در سنین ۱۰ تا ۱۹ سال ازدواج کرده اند.
وی در ارتباط با عوامل اجتماعی تاثیر گذار بر این مسئله عنوان کرد: عوامل اجتماعی که در حوزه کودک همسری عوامل مهمی ست در ۴ دسته تقسیم می شود دسته اول کودک همسری به عنوان یک رسم اجتماعی ست که یعنی کودک همسری در بسیاری از نقاط ایران آزار تلقی نمی شود بلکه رسمی ست که جزئی از فرهنگ آن افراد شده است. دسته دوم کودک همسری به عنوان نتیجه یک مبادله یا معامله اقتصادی ست که در حقیقت دختران خود را می فروشند که دلیل آن گاها فقر اقتصادی، اعتیاد والدین، قمار و چیزهایی از این قبیل است. مورد سوم کودک همسری به عنوان نتیجه یک اشتیاق دخترانه است که ما خیلی اوقات کودک همسری را نوعی اجبار از طریق خانواده می بینیم اما گاها اینگونه نیست به ویژه در مناطقی که کودک همسری وجود دارد یا در مدارسی که دختران ازدواج کرده وجود دارند و اشتیاق دیگران را افزایش می دهند بسیاری از دختران از سنین پایین علاقه ای شدید به ازدواج و عروسی و ... دارند که در روانشناسی به آن سندروم سیندرلایی گفته می شود که در آنها وجود دارد و اعضا خانواده را مجبور به این کار میکنند و مورد اخر کودک همسری به عنوان نتیجه ترس والدین از شرایط اجتماعی ست که با وجود یکسری آسیب های اجتماعی و روابط خارج از خانواده و غیره این ترس بویژه در خانواده های سنتی و مذهبی ایجاد می شود و با ترسی که از حفظ آبرو و عزت خانواده دارند اقدام به ازدواج زود هنگام دختران می کنند.
دکتر اکبری در پایان در خصوص راهکار های حل این مسئله گفت: من دو راهکار برای حل این مسئله پیشنهاد می کنم؛ اول اینکه ابتدا روی مهارت های زندگی با بچه ها کار کنیم و مهارت ها و توانمندی آنها را افزایش دهیم و دوم اینکه تلاش کنیم تا کودک همسری از یک برساخت اجتماعی به یگ مطالبه اجتماعی تبدیل شود چرا که وقتی می توانیم با کودک همسری مقابله کنیم که به مطالبه تبدیل شود و هرکس می خواهد دخترش در سنین پایین ازدواج کند با فشار اجتماعی و نه قانونی مواجه شود.
در پایان جلسه به پرسش و پاسخ دانشجویی پیرامون موضوع پرداخته شد.
خبرنگاران باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد:مریم فرشچی- نرجس نیرومند
عکاسان: زهره کاظمی- فاطمه وهاب رجایی
برای مشاهده سایر تصاویر اینجا کلیک کنید
