عضو کمیسیون تخصصی دفاع، امنیت و سیاست خارجی شورای عتف گفت: پیامدهای بحران آب اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی هستند؛ پس بحران آب ابرچالش امنیتی ماست.
به گزارش باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد، رویداد گفت‌وگو محور بررسی ابعاد بحران آب در ایران به‌همت انجمن‌های علمی مهندسی آب، علوم اجتماعی و زمین‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با همکاری پژوهشکدۀ آب و محیط‌زیست در تاریخ 9 دی‌ماه 1400 برگزار شد.
هادی زرقانی در پنل اول این رویداد با موضوع امنیت و کیفیت آب اظهار کرد: در صد سال اخیر افزایش مصرف آب را داشته‌ایم که باعث می‌شود بحران اولیه تشدید شود. بندها، سدها و اختراع قنات راهکارهای ایرانیان قدیم برای مدیریت مصرف آب بوده است، اما مشکل را حل نکرد و بحران را ده و صد برابر کرد و آغازی بر یک دومینو شد که ابتدای آن بحران آب است و به جلو می‌رود. هم‌اکنون برای مدیریت تامین و مصرف هیچ تلاشی نمی‌کنیم. رویکرد ما در مواجهه با این بحران باید پیشگیرانه باشد.
حسین محمدزاده، رئیس مرکز تحقيقات آب‌های زيرزمينی و ژئوترمال دانشگاه فردوسی، بیان کرد: شیرابه‌ها، معدن‌کاری، استخراج نفت و آب‌های ژرف و افزایش شوری خاک از منابع آلوده‌کنندۀ آب هستند و آلودگی آب بر سرطان‌های مختلف و کیفیت تولید موادغذایی تاثیر می‌گذارد. راهکار این است که به محققین و نتایج تحقیقات اهمیت داده شده و بر اجرای قانون به‌درستی نظارت شود. پایش مستمر و دقیق کیفیت منابع آب و کنترل آن نیز اهمیت دارد. امروز کمیت و کیفیت آب در خطر است و فردا امنیت ایران به خطر خواهد افتاد.
حسین اسماعیلیان، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد، عنوان کرد: مشهد یکی از بحرانی‌ترین دشت‌های کشور در حوزۀ آب است. تغییر نوع بارندگی، افزایش درجۀ حرارت و کاهش میزان بارندگی نشان می‌دهد که با تغییرات اقلیمی مواجه هستیم. سال گذشته بدترین سال آبی بود و امسال حتی نسبت به سال گذشته 70 درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم و متوسط میزان ذخیرۀ آب توسط سدها به 25 درصد رسیده است. اقتصاد آب در مدیریت مصرف اهمیت زیادی دارد و تا زمانی که حل نشود، سایر برنامه‌ها کارایی نخواهند داشت. پساب فاضلاب می‌تواند به‌عنوان فرصت استفاده شود و منبع مهم و پایداری برای تامین آب کلان‌شهر مشهد باشد.
جعفر جوادی، مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان رضوی، گفت: وظیفه ما تامین غذای جامعه و امنیت غذایی است و اگر آب نباشد، امنیت غذایی هم نخواهد بود. هدف ما استفادۀ بهینه از منابع آب موجود است. اجرای سیستم‌های نوین آبیاری باعث صرفه‌جویی در منابع آب نمی‌شود، اما بخشی از آب مصرفی کشاورزی را تامین و تولید را بهینه‌سازی می‌کند. هم‌اکنون طرح سازگاری با کم‌آبی در خراسان‌رضوی تصویب شده و در اختیار دستگاه‌های متولی آب در استان قرار گرفته است و برنامۀ آن در حال اجراست.
ناصر شاهنوشی، عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، در پنل دوم این رویداد بیان کرد: سدسازی یک صنعت مرده است و باید از فناوری‌های جدید برای بهینه‌سازی مصرف آب استفاده کرد. هرچه به سمت صنعت می‌رویم سهم خدمات زیاد می‌شود، زیرا منافع بخش صنعت به خدمات می‌رسد. اگر سهم خدمات بیشتر شود، دیگر آبی به بخش کشاورزی نخواهد رسید. می‌توان به آب از دو منظر کالای اقتصادی و ماده حیاتی نگاه کرد. اگر از نظر اقتصادی نگاه کنیم، باید برای آب ارزش‌گذاری دهیم.
مهندس اردکانیان، کشاورز نمونه، تصریح کرد: وضعیت جامعۀ ما درخصوص منابع آب بسیار حاد است. استفاده از دشت‌های بسیاری برای برداشت آب ممنوع شده است، چون به تعادل رسیده‌اند. با توسعۀ شهرنشینی و صنعت نیازهای جدید ایجاد می‌شود که همگی به آب نیاز دارند. وقتی سد می‌سازیم، جلوی ورودی آب جاری رودخانه را می‌گیریم و دشت از حالت تعادل خارج می‌شود. این موضوع باید شفاف‌سازی شده و از بازتخصیص‌های پنهان خودداری شود.
ابراهیم علوی، رئیس اداره آب و فاضلاب خراسان‌رضوی، خاطرنشان کرد: هزینۀ مصرف آب هر خانوار 0.2 درصد از هزینه‌های آن‌هاست که حتی کمتر از هزینۀ مصرف دخانیاتشان است؛ البته پایین بودن قیمت آب نشان‌دهندۀ بی‌ارزش آن نیست. ارزانی باعث شده آب جایگزین بسیاری کارهای دیگر شود. قدم اول اصلاح مصرف آب در خانوارها بحث اصلاح تعرفه‌گذاری است. تا زمانی که قیمت‌گذاری درستی در حوزۀ آب نداریم، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که توجه همگانی به مصرف درست و بهینه جلب شود.
مجید فولادیان، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی، در پنل سوم این رویداد اظهار کرد: در 10 سال اخیر در ایران وارد ابربحران کمبود آب شده‌ایم که نشان می‌دهد مسئله جدی است. مناطق مختلفی شهید آب داده‌اند و در سال‌های اخیر درگیری‌های زیادی بر سر آب رخ داده است که بعضی از آن‌ها حتی شکل جنگ داشته‌اند. منطقۀ خاورمیانه جزو مناطقی است که بیشترین مسئله را با آب دارد و در داخل کشور هم با بحران آب درگیر هستیم.
سپس محمدحسین پاپلی یزدی، استاد جغرافیای انسانی دانشگاه تربیت مدرس، گفت: دانشگاه‌ها در این 40 سال عمدا از نظر سیاسی از مرجعیت افتادند. دانشگاه کارش به جایی رسیده که برای برگزاری این برنامه‌ها باید تبلیغات کند. با بالا رفتن قیمت تا به حال مصرف چه‌چیزی پایین آمده است؟ آیا می‌توان تنها با گران کردن آب مصرف آن را کاهش دهیم؟ این‌که کشور بحران آب دارد مشکل ریل‌گذاری سال‌های گذشته است.
محمد علایی، رئیس هیئت‌مدیرۀ شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی، عنوان کرد: امروزه 50 درصد آب مشهد وابسته به سد دوستی است. جمعیت مشهد در حال افزایش است و نمی‌توانیم مهارش کنیم. به‌جای این‌که جمعیت را به سمت دریاها ببریم، دریا را به‌سمت خشکی می‌بریم. برای حل این مشکل طرحی دادیم که چاه‌های غیرمجاز را ببندیم و آب موردنیاز نیروگاه‌ها، فضاهای سبز و واحدهای صنعتی را از پساب تهیه کنیم. انتقال آب به مشهد اشتباه است. ما باید با تشکل‌های کشاورزی و صنعتی مذاکره کنیم تا برای این مشکل راه‌حلی بیابیم. در سال 1401 مدیریت آب به سادگی نخواهد بود.
حجت میان‌آبادی، استادیار دانشکدۀ کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، تصریح کرد: دو موضوع امنیتی‌سازی و امنیتی‌زدایی آب در بحث امنیت آب اهمیت دارند. ما در مشهد بحران آب، آلودگی و حاشیه‌نشینی، در تهران بحران ترافیک و آب و در اصفهان زاینده‌رود را داریم؛ در حالی که می‌خواهیم در کشاورزی مانند هلند، در تکنولوژی مانند ژاپن و در رفاه و آسایش مثل سوئیس باشیم و در آخر هیچ‌کدام نیستیم.
علی یوسفی، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی، در پنل چهارم رویداد بیان کرد: از ظرفیت‌های اجتماعی می‌توان برای کنترل تنش‌ها و تضاد‌های آب استفاده کرد که بخشی به کیفیت مصرف و بخشی به حکمرانی آب و نظام فرهنگی و اجتماعی بستگی دارد. به‌دنبال یک راه‌حل و توافق نو هستیم تا جامعه مدنی عاملیت گسترده‌ای داشته باشد و از این بن‌بست خارج شود.
آرمان ذاکری، عضو هیئت‌علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس، گفت: با پایان جنگ در ایران همبستگی محصول انقلاب که بر مبنای دین بود رنگ باخت و جای آن را فردگرایی خودخواهانه گرفت. افراد منافع شخصی را بر خیر عمومی جمعی ترجیح دادند از کوتاه‌ترین مسیر بدون توجه به دیگران و آینده به خواسته‌های خود برسند.
وی ادامه داد: صنعتگر، کشاورز و مصرف‌کننده خرد می‌خواهد بهره خودش را ببرد و به خیر عمومی در میان‌مدت یا بلندمدت اهمیت نمی‌دهد. راه‌حل این است که بن‌بست را اعلام کنیم و قرارداد اجتماعی جدیدی تنظیم شود که بر اساس آن مسائل جدید مجدد پیوند برقرار کنند. همچنین نیاز است شوراهای حل اختلاف متشکل از نمایندگان اقشار مختلف مردم تشکیل شود تا مشکلات را حل و توافق کنند.
سپس راضیه خزائی، پژوهشگر و دبیر دپارتمان مطالعات اجتماعی آب و تغییر اقلیم موسسه مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: ما در ایران بیش از 2000 سال است که تنش آبی داریم و این موضوع جدیدی نیست. تنش آبی در فلات ایران هرگز به جنگ آب تبدیل نشده، بلکه شیوه‌های همکاری را افزایش داده است. چندین سال است که با وجود آگاهی اتفاقی نمی‌افتد و در بحث‌ها تغییری ایجاد نمی‌شود، زیرا اراده‌ای برای ایجاد تغییر نیست. درگیری‌های آبی زمانی ایجاد می‌شود که مداخله‌های صورت گرفته اجازه نمی‌دهد جامعه مسیر خود را طی کند. مدیریت‌ها باید دوباره در چهارچوب ملی خود انجام شوند.
فرزاد بهشتی، معاون دادستان و دادیار حوزه معاونت اجتماعی، عنوان کرد: مسئولین به‌قدری درگیر مسائل و بحران‌های کلان هستند که نمی‌خواهند اعلام بن‌بست کنند و بگویند نمی‌توانند با این وضعیت مشکل را اداره کنند. بنابراین موضوعات را با تصمیمات غیرکارشناسانه به تعویق می‌اندازند تا دوران مدیریت خود را بدون تنش طی کنند و با مشکل جدیدی روبه‌رو نشوند. میزان زیادی فاضلاب جاری در کشف‌رود وجود دارد که ما به‌عنوان منبع مناسب برای جایگزینی چاه‌های آب شرب استفاده نمی‌کنیم، چون تصفیه‌خانه‌های متناسب با ظرفیت نیازهای امروزه نداریم و کسی هم توجهی ندارد.
خبرنگاران باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد: یگانه تقی‌زاده و سحر کارگر
نوشتن دیدگاه