دبیر انجمن زیست‌شناسی کاربردی دانشگاه فردوسی گفت: زیست‌شناسی در کشور ما رشته‌ای بکر و نو است و افرادی که وارد این رشته می‌شوند، می‌توانند با خلاقیت و پشتکار به درجات بسیار بالای شغلی وعلمی برسند؛ به شرط آن‌که روحیه‌ یادگیری و جنگندگی خود را حفظ کنند.

حسین کیانی در مصاحبه با خبرنگار باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد، درباره‌ی چگونگی تاسیس این انجمن اظهار کرد: ایده ‌اولیه‌ تاسیس انجمن، زمان برگزاری دوازدهمین همایش ملی و چهاردهمین همایش بین‌المللی بیوتکنولوژی ایران به ذهن من رسید؛ زمانی که مشاهده کردم انجمن‌های بیوتکنولوژی زیادی از دانشگاه‌های مختلف در این همایش‌ حضور دارند و مشغول فعالیت هستند. ما در آن زمان، انجمنی تحت عنوان زیست شناسی کاربردی علی‌رغم تاثیر زیاد آن در بهبود سلامت جامعه، در دانشگاه فردوسی نداشتیم.

وی ادامه داد: انجمن زیست‌شناسی کاربردی، یک انجمن بین‌رشته‌ای با رشته‌های زیست‌شناسی سلولی مولکولی از دانشکده علوم پایه، رشته‌هایی از دانشکده کشاورزی و همچنین دانشکده‌های مهندسی و دامپزشکی است. بیشتر اعضای انجمن را دانشجویان زیست‌شناسی سلولی مولکولی ورودی ۹۸ دانشگاه فردوسی تشکیل می‌دهند که در تلاش هستند فعالیت‌ها و پژوهش‌هایی در راستای اهداف انجمن داشته باشند.

دبیر انجمن زیست‌شناسی کاربردی دانشگاه فردوسی در پاسخ به این سوال که این انجمن تازه‌تاسیس چه اهدافی را دنبال می‌کند توضیح داد: در سال‌های اخیر به علت پتانسیل بالای علوم بین‌رشته‌ای در زمینه‌های مختلف، دستاوردهای بسیاری حاصل شده است که برخی از آن‌ها اثرات مهمی در زندگی بشر از جمله افزایش سطح سلامت داشته‌اند. باتوجه به اهمیت علم زیست‌شناسی کاربردی به عنوان دانش روز، فعالیت در این راستا می‌تواند در توسعه علمی کشور تاثیرگذار باشد.

وی افزود: در همین راستا و جهت دستیابی به چنین اهدافی، انجمن زیست‌شناسی کاربردی به منظور گسترش و ارتقای سطح علم، ترویج و آموزش تفکر تقلید از طبیعت و بهبود بخشیدن به امور آموزشی و پژوهشی در بین دانشجویان به فعالیت خواهد پرداخت.

کیانی درخصوص کمک‌های موردنیاز انجمن و موانع بر سر راه آن تصریح کرد: کمک‌هایی که انجمن بین‌رشته‌ای ما نیاز دارد، شامل حمایت مسئولین دانشگاه، بنیاد‌های کشوری مثل انجمن بیوتکنولوژی ایران، اتحادیه زیست‌شناسی و دانشکده‌هایی است که زیرمجموعه اساس‌نامه ما هستند. این حمایت هم مادی و هم معنوی است؛ زیرا بزرگ‌ترین مانعی که برای ما وجود دارد، بی‌انگیزگی دانشجویان و علاقه‌مندانی است که در این حیطه فعالیت می‌کنند.

خبرنگار باشگاه خبرنگاران دانشگاه فردوسی مشهد: کیمیا وحیدی

دبیر کارگروه پوشش خبری: یگانه تقی‌زاده

منتشر شده در 30 مهر 1400

تعداد بازدید: 236

۱۵ تا ۲۲ اسفندماه، هفته منابع طبیعی و محیط زیست نام گرفته است که در این خصوص به گفتگویی با امیرعلی برومند، پژوهشگر برتر گروه مهندسی محیط‌ زیست پرداختیم: 

لطفا توضیح مختصری در مورد هفته منابع طبیعی بفرمایید.

محیط زیست، بستر و زمینه هرگونه توسعه در جوامع و کشورهای مختلف است. منابع طبیعی به عنوان بخشی از مهم‌ترین و بنیادی‌ترین منابع موردنیاز برای تسهیل دستیابی به توسعه پایدار و همه‌جانبه، همواره به عنوان ارکان تمدن‌سازی مورد توجه بشریت بوده‌اند و همچنین از اهمیت فوق‌العاده‌ای برای ادامه رشد و توسعه کشورها برخوردارند. 

نوع مواجهه انسان با منابع طبیعی تا پیش از انقلاب صنعتی به شکل دیگری بود و از انقلاب صنعتی به بعد کاملا متحول شد. این تحول، پس از انقلاب صنعتی تا به امروز چهار دوره تحول بنیادین را طی کرده است. ما به هر کدام از این دوره‌های تحول، انقلاب صنعتی می‌گوییم که شامل انقلاب صنعتی اول، انقلاب صنعتی دوم، انقلاب صنعتی سوم و انقلاب صنعتی چهارم است.

انقلاب صنعتی اول با به کارگیری سوخت زغال سنگ و صنعت انبوه، به اوج خود رسید و باعث شد که در کنار آن، شهرها چهره جدیدی به خودشان بگیرند و نوع و حدود بهره‌برداری از منابع طبیعی هم به مرحله نوینی وارد شود.

در دوره‌های بعد از انقلابهای صنعتی تا به امروز، مدام این حدود بهره‌برداری و استثمار منابع طبیعی توسط انسان گسترش پیدا کرده است. 

ما می‌دانیم که منابع طبیعی با توجه به مفهومی که بر آن دلالت می‌کند، شاید واژه درستی هم نباشد. مثلا اگر ما جنگل و چوب به دست آمده از آن را یک منبع طبیعی تجدیدشونده در نظر بگیریم، این نگاه از نقطه نظر بوم‌شناسی نگرش، شاید درست نباشد.

زمانی که ما راجع به جنگل صحبت می‌کنیم، در واقع راجع به یک اکوسیستم و یک مجموعه به هم پیوسته ساختارمند زیستی صحبت می‌کنیم. 

در یک جنگل، مرگ و زندگی یک درخت، ضامن بقا هزاران و میلیون‌ها زیست‌مند دیگر است. از سطوح پایین حیات مثل باکتری‌ها و قارچ‌ها تا جوندگان و حیوانات دیگر و انواع خزندگان مثل مارهای درختی، همه آنها یا به تنهایی مثل یک درخت می‌توانند یک اکوسیستم باشند.

پس ما باید در نوع شناخت و فهم خودمان و حتی انگاره کلی که نسبت به واژه و ترکیب واژگانی منابع طبیعی داریم هم تجدید نظر کنیم؛ چون خیلی از منابع طبیعی ارزش‌هایی فراتر از یک منبع صرف دارند. 

منبع اصولا در دل خودش نوعی الزام بهره‌برداری دارد. یعنی ما وقتی یک مفهوم و یک واقعیت بیرونی را منبع طبیعی می‌نامیم، یعنی داریم به وجهه بهره‌بردارانه آن توجه می‌کنیم.

حال اینکه بسیاری از منابع طبیعی و چوب درختان جنگل‌ها، ارزش‌های فرهنگی، بوم‌شناختی، دینی و ارزش‌های ناملموسی دارند که با هیچ روش و مدل اقتصادی بازاری شاید نتوانیم آن را به پول و دلار تبدیل کنیم تا بخواهیم ارزش آن را تبیین کنیم. با همه این نارسایی‌های معرفت شناختی و با وجود تمام خلاهای بینشی، نگرشی و دانشی به ارزش‌های تنوع زیستی و منابع طبیعی مخصوصا از وجوه فرهنگی، هنری، زیبایی‌شناختی و بوم‌شناختی، ما امروز نمی‌توانیم ادعا کنیم که به شناخت دقیق و همه جانبه‌ای از چیستی و چرایی اهمیت و کارکردها و ارزش‌های منابع طبیعی پی برده‌ایم.

اگر بخواهیم این مسئله را بیشتر توضیح بدهیم و از اهمیت پرداختن به موضوع منابع طبیعی در یک هفته از سال بپردازیم، متوجه می‌شویم که منابع طبیعی پیشران توسعه در یک تمدن نیستند؛ بلکه ورای آن دارای ارزش‌های وجودی و ماهوی هستند.

به عبارتی بسیاری از وجوه و چیزهایی که ما امروز به عنوان منابع طبیعی می‌شناسیم، دارای حیاتند و درجاتی از شعور و تکامل در آن‌ها کاملا مترتب است.

بر این اساس از نظر اخلاق زیستی و اخلاق محیط زیستی آنها را باید گرامی داشت و نه به خاطر خدمات و منافع و کالاهایی که برای انسان فراهم می‌کنند. 

منابع طبیعی و دیگر منابع، گنجینه‌های ارزشمندی هستند که رایگان و به آسانی در دسترس انسان طمع‌کار معاصر قرار گرفتند. انسان طمع‌کار معاصر به دلیل برخی پیشرفت‌های تکنولوژیک دچار این توهم شده که می‌تواند این منابع و تمام اکوسیستم‌ها را تحت تسخیر خود درآورد و به بهره‌کشی بپردازد.

در حقیقت اگر نوع و میزان بهره‌برداری ما از منابع طبیعی از بهره‌وری به سمت بهره‌کشی برود، چنان زود این منابع را از دست می‌دهیم که حیات خودمان با چالش روبرو می‌شود و پایه‌های تمدن‌هایی را که امروزه براساس همین منابع طبیعی بنیان نهادیم، سست می‌کنیم.

هفته منابع طبیعی یک فرصت بسیار مغتنم است برای اینکه ما بتوانیم درک، دانش و نگرش خودمان را نسبت به چیستی و ارزش‌های منابع طبیعی توسعه ببخشیم و از نگاه صرفا انسان محورانه و خودخواهانه‌ای که در جهان سرمایه‌داری معاصر حاکم شده، قدری فراتر بنگریم و متفاوت نگاه کنیم. با دیدگاه بوم‌محورانه و با این بینش که ما تنها بخشی از اکوسیستم هستیم و بقیه اجزا و ارکان طبیعت هم حق حیات و حق بودن و شدن در این نظام هستی دارند، عمل کنیم. 

نقش مردم و مجامع علمی و دانشگاه‌ها را در زمینه آگاهی‌بخشی در مورد منابع طبیعی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ چه تغییری در نقش مجامع علمی و دانشگاهی و مردم در طول زمان و نسبت به گذشته در جهت این آگاهی‌بخشی ایجاد شده است؟

کسانی که بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان منابع طبیعی هستند‌، چند گروه‌اند. در گذشته این بهره‌برداری‌ها بر عهده مردم به طور مستقیم بود. جوامع کوچ‌نشین و روستایی، خودشان مستقیما در دل طبیعت حضور داشتند و در یک رابطه نسبتا پایدار و مبتنی بر دانش‌های بومی، منابع طبیعی را در حدود و یا حتی کمتر از حدود ظرفیت آنها مورد بهره‌برداری قرار می‌دادند.

رابطه مردم بومی و محلی در جوامع روستایی و کوچ‌نشین با منابع طبیعی، یک رابطه صلح آمیز مبتنی بر اندیشه‌های ژرف، دو سویه بودن و فراتر از سطح ابتدایی رفع نیاز بود. اما پس از اینکه ما با جوامع شهری و توسعه شهرنشینی مواجه شدیم که در دهه‌های اخیر هم این توسعه به نحو افسار گسیخته‌ای شتاب گرفت، کلان‌شهرهای دنیا منابع طبیعی را مانند اژدهاهایی مکیدند و باعث می‌شدند که منابع طبیعی برای سیر کردن اشتهای سیری‌ناپذیری کلان‌شهرها به سرعت با پدیده بهره‌کشی یا بهره‌برداری بیش از حدود ظرفیت به اضمحلال و نابودی کشیده شوند. کلان‌شهرهای معاصر، یکی از مهم‌ترین عوامل نابودی منابع طبیعی هستند. اصولا کلان‌شهرها نمادهایی از تجمع قدرت، ثروت و نگاه صنعتی به جهان هستند که از رویکردهای بوم‌محوری فاصله زیادی گرفتند. خوشبختانه در دهه‌های اخیر شاهد هستیم که بسیاری از پژوهشگران و استادان دانشگاه و خبرگان دوباره ایده‌های شهرهای بوم‌محور را مطرح می‌کنند. می‌توانیم امیدوار باشیم که منابع طبیعی، تنوع زیستی و محیط زیست ما، دوباره امکان احیا و بازسازی پیدا کند و مجال این را داشته باشد که به عنوان بستر و پایه توسعه بشری، مواجهه پایداری را با آن داشته باشیم.

اگر مردم، مجامع بین‌المللی علمی، دانشگاهی، صنعت، کشاورزی، حمل و نقل و همه گروه‌های ذی‌نفع اگر در نوع مواجهه خودشان با منابع طبیعی و محیط زیست تجدید نظر کنند، می‌توانیم به آینده کره زمین و استمرار حیات بشریت بر روی این کره خاکی امیدوار باشیم.

اما اگر در نوع مواجهه خودمان با منابع طبیعی تجدید نظر نکنیم، قطعا با بحران‌های فراوان محیط زیستی مواجهه می‌شویم. کما اینکه می‌بینید امروزه آسمان بیشتر کلان‌شهرها آبی نیست و خاک بیشتر مزارع مسموم است. در کمتر ماهی از سال‌های اخیر می‌توانیم شاهد این باشیم که با یک یا چندتا از بحران‌های ناشی از تخریب منابع طبیعی و بهره‌کشی از منابع طبیعی مواجه نشده باشیم. این بحران‌ها مثل سیل و فرسایش‌های خاکی، نمونه‌های متعددی از بحران‌هایی است که ناشی از برخورد نادرست و ناپایدار با منابع طبیعی هستند.

اگر در جامعه‌ای بخواهیم نخبگانی‌ترین، بهترین و والاترین بستر اندیشه‌ورزی و خردورزی و تئوری‌پردازی خط و مشی‌ها را مشخص کنیم، آن جایگاه نهاد وزین تعلیم و تربیت در دو شاخه تعلیم و تربیت ابتدایی یا پیش از آموزش عالی و آموزش آکادمیک یا دانشگاهی است. امروز برای آگاهی‌بخشی در خصوص اهمیت منابع طبیعی و قبل از آن فهم چیستی و چگونگی مواجهه درست با ارزش‌ها و کارکردهای آن نیاز داریم که در مورد این مسائل بسیار مهم توسط خبرگان و مراجع دانشگاهی در کنفرانس، نشست‌ها و برنامه‌های تلویزیونی، رادیویی، مصاحبه‌های مکتوب و غیرمکتوب و برنامه‌های عمومی صحبت کنیم. 

اگر ما این فعالیت‌های ترویجی را دنبال نکرده و مردم را به روش‌های درست و دیدگاه‌های ‌تخصصی توسط افراد ذی‌صلاح در این موارد آگاه نکنیم، باید منتظر بحران باشیم. نقش جوامع آکادمیک و دانشگاهی به عنوان مراجع علمی-پژوهشی یک اجتماع در روشن‌سازی افکار عمومی، بسیار کلیدی و راهبردی است و اصلا نباید از آن چشم‌پوشی کرد.

به نظر شما چه حرکت‌های دسته‌جمعی و مهمی در این راستا انجام شده که موثرتر واقع شده است؟

پس از آن‌ که انقلاب صنعتی به وقوع پیوست و پیامدهای بالقوه خطرناک تخریب منابع طبیعی و محیط زیست ناشی از صنعتی شدن به فعلیت رسید و افزایش آلودگی‌ها و پیامدهای تخریب منابع و محیط زیست گریبان تمدن معاصر انسانی را گرفت، مردم از نوعی از ذوق‌زدگی ناشی از توسعه پرشتاب انقلاب صنعتی کم‌کم به خودشان آمدند. 

تغییر نگرش‌ها و ایجاد حساسیت‌های بسیاری از مردم در جوامع صنعتی نسبت به مسئله محیط زیست، در یک دوره تدریجی در بازه زمانی طولانی بین قرن ۱۶ تا ۱۹ اتفاق افتاد. این تغییرات در ابتدا بر اثر آن بوجود آمد که مردمی که خودشان شهرنشین شده بودند و از محیط‌های طبیعی دور شده بودند شروع به بازگشت به دامان طبیعت کرده و مناظر طبیعی و دست نخورده را تحسین کردند. 

مثال دیگر بحث حقوق حیوانات است. مردمی که انواع بی رحمی‌ها و قساوت‌ها و رفتار ناشایست را نسبت به حیات وحش می‌بینند، احساساتشان در مسیر مطالبه‌گری در جریان حقوق حیوانات شکل می‌گیرد.

ما با زمین یگانه هستیم و این موضوع، برگشت به اندیشه‌های یگانگی انسان و محیط زیست است. نباید خودمان را جدا از محیط زیست تصور کنیم. ما با تمام اجزای این هستی در یگانگی به سر می‌بریم.

برای ظهور و رشد جریان‌های طرفداری از محیط زیست سه چیز لازم است: اول، مباحث پایه‌ای محیط زیست و منابع طبیعی باید درست و به اندازه و حتی بیشتر از دیگر مسائل اجتماعی که ارزش بالقوه دارند، مهم تلقی شود. یعنی تا زمانی که مسائل محیط زیست به عنوان دغدغه‌های سطح دوم و سوم قرار بگیرد، اهمیت و دغدغه‌ای در مورد آن شکل نگرفته و مورد توجه قرار نمی‌گیرد. 

دوم اینکه برای دفاع از محیط زیست دو دسته افراد باید کنار هم قرار بگیرند. یک دسته مدعیان محیط زیست و دسته دوم عامه مردم غیرمتعهد هستند که باید به جرگه متعهدین و کنش‌گران محیط زیست بپیوندند و با ایجاد دغدغه و مسئله و مطالبه‌گری، خواستار ایجاد تغییراتی در زمینه محیط زیست باشند. سرانجام لازم است که مردم و خبرگان گرد هم آیند و تلاش کنند تا رویکردها و واقعیت‌ها را عوض کنند.

به نظر شما چه تمهیداتی باید جهت تحقق اهداف موردنظر در این زمینه اندیشیده شود؟

فعالیت‌های آموزشی و ترویجی در حوزه حفاظت منابع طبیعی و محیط زیست و توسعه پایدار، یک‌سری فعالیت‌های بسیار تدریجی و فرسایشی هستند که دیر بازده‌اند. درحقیقت محقق کردن و پوشاندن جامه عمل به آنها در گستره‌‌ اجتماع، بسیار زمانبر است.

می‌توانم توصیه‌هایی را به گروه‌های مختلف داشته باشم. اول اینکه خود ما یعنی جامعه دانشگاهی، باید تمام تلاشمان را بکنیم و بتوانیم خوراک فکری لازم، مواد آموزشی و پژوهش‌های لازم را در حوزه‌های تحقیقاتی برای مردم و از همه مهم‌تر سیاست‌گذاران فراهم کنیم. باید استدلال‌های کافی را برای اثبات ضرورت امر حفاظت از محیط زیست برای متولیان امر در سطوح حاکمیتی ارائه دهیم.

در درجه بعد باید تسهیلگران و معلمان طبیعتی را تربیت کنیم که بتوانند اهمیت و کارکردهای محیط زیست را ترویج کنند. در میان آحاد مردم نیز باید این مروجان را داشته باشیم تا پیام توسعه پایدار خواهی و حفاظت‌گرایی را به قلب مردم ببرند و این مطالبه را به عنوان یک خواست عمومی نهادینه کنند.

گفت و گو: ریحانه سادات قریشی 

منتشر شده در 24 اسفند 1399

تعداد بازدید: 307